Las i zdrowie człowieka

Bez tlenu jest niemożliwe istnienie istot żywych i oczywiście człowieka, z wyjątkiem bardzo nielicznych drobnoustrojów. Tlen wchodzi w skład wszystkich związków, z których są zbudowane organizmy żywe. Powietrze w warunkach normalnych zawiera w ujęciu objętościowym 20,93 proc. tlenu. Bez udziału tlenu niemożliwe są procesy spalania, w wyniku których powstaje CO2, którego zawartość w ujęciu objętościowym wynosi w naturalnym powietrzu 0,03 proc.

Tlen jest zużywany przez człowieka, tak jak i przez pozostałe istoty żywe w sposób ciągły. Nawet krótkotrwały jego brak jest wyrokiem śmierci. We wszystkich procesach spalania bierze udział tlen, a towarzyszy mu powstawanie licznych szkodliwych substancji, jak chociażby dwutlenek siarki. Skażone takimi substancjami powietrze jest szkodliwe nie tylko dla organizmów ludzkich, ale i wszystkich innych. Skażone powietrze różnymi związkami chemicznymi, szkodliwymi dla zdrowia, jest w stałym zamkniętym obiegu, w którym rośliny pełnią szczególną rolę, uwalniając do środowiska tlen w procesach wytwarzania za pomocą chlorofilu zawartego w ich liściach. Ponieważ uwarunkowaniem procesów fotosyntezy jest intensywność światła, emisja tlenu z liści roślin praktycznie w nocy zanika. Stąd drzewa liściaste są wielkimi producentami tlenu w ciągu dnia. Substancje szkodliwe środowiskowo, jak pyły, sadze, trujące opary i związki chemiczne zatrzymują się na koronach drzew. Dlatego powietrze leśne zawiera od 200 do 1000 razy mniej substancji szkodliwych dla zdrowia, niż powietrze w pobliżu aglomeracji przemysłowych. Podobnie jest w dużych miastach i wzdłuż dróg szybkiego ruchu i autostrad. Drzewa w stosunku do innych roślin są olbrzymami, takimi "dinozaurami roślin"; w warunkach ich koncentracji, jaką jest las, oczywiście zdrowy, mają olbrzymie znaczenie dla ludzkiego zdrowia. Dlatego powinniśmy przebywać w lasach najczęściej i najdłużej jak to jest możliwe, nie zapominając o ruchu. W wyniku procesów samooczyszczania w lasach powietrze jest bardzo czyste. Obumieranie lasów jest ostatecznym sygnałem, że zagrożenia zdrowotne dla człowieka są bardzo poważne. W takich środowiskach zachorowalność i umieralność bardzo wzrasta. Polany śródleśne, oazy autentycznego odpoczynku Polany leśne są znakomitymi miejscami odpoczynku od miejskiego, a w szczególności od wielkomiejskiego hałasu. Las jest dźwiękochłonny. W lesie w odległości 250 m od źródła hałasu, poziom głośności hałasu zmniejsza się o 2/3. Zaś śpiew ptaków, brzęczenie pszczół, trzmieli, os działa uspokajająco na ludzi. Rosnące nieraz wokół polan brzozy, sosny, jałowce emitujące bakteriobójcze fitoncydy tworzą z polan, wraz z kilkumetrowej szerokości pasem strefę wolną od bakterii. Tutaj autentycznie się odpoczywa. Stresy, które są jednym z najpoważniejszych przyczyn zachorowalności i umieralności, tracą w takich warunkach swoją ostrość. Taki odpoczynek regeneruje nie tylko odporność fizyczną, ale istotnie przyczynia się do poprawy zdrowia psychicznego. Po weekendowym pobycie na tak opisanej polanie wraca się zrelaksowanym, a trudności są łatwiejsze do pokonania. ośliny leśne o szczególnych walorach zdrowotnych Już w czasach starożytnych ludzie mieli świadomość walorów i szkodliwości zdrowotnych wielu roślin, w tym i leśnych. Ich siłę działania wiązano z tajemnymi mocami. Wiedza na ten temat z czasem rosła, wyjaśniając to, co przedtem nie znajdowało racjonalnego wytłumaczenia. Jednym z najdłużej występujących na Ziemi drzew, którego walory lecznicze odkryto już 2000 lat temu jest miłorząb dwuklapowy. Rosnące okazy miłorzębu w Chinach, Japonii, Korei czy Wietnamie mają ponad 7000 lat. Miłorząb to drzewo z szóstego okresu ery paleozoicznej zwanego permem, jego trwanie to 280 do ok. 230 mln lat temu. Gatunek ten przetrwał dwieście kilkadziesiąt milionów lat. Miłorzębu nie imają się żadne szkodniki. Miłorząb wywołał duże zainteresowanie, w szczególności środowisk medycznych Francji, gdzie zaczęto produkować z niego leki stosowane w przypadku zaburzeń pamięci, bólów głowy, depresji, niedokrwienia mózgu, choroby B�rgera oraz innych schorzeniach. Na podstawie badań przeprowadzonych w USA okazało się, że substancje zawarte w liściach miłorzębu hamują proces starzenia się organizmów. Leki roślinne były już znane w czasach starożytnych w Egipcie, Asyrii, Babilonie, Indiach, Chinach, Meksyku, Peru. Plemiona słowiańskie na początku swych dziejów znały rośliny "złe" i "dobre". Np wielkie okazy dębów były w pradziejach przedmiotem kultu. Z czasem rozwinęła się wiedza o właściwościach zdrowotnych niektórych występujących na naszych terenach roślin, co znalazło i znajduje wyraz w wielu opracowaniach z zakresu ziołolecznictwa oraz rozwijającej się produkcji leków ziołowych. Jeżeli chodzi o drzewa i krzewy rosnące w Polsce i mające właściwości zdrowotne na uwagę zasługują: - spośród drzew i krzewów liściastych: brzoza, lipa, jarzębina, wierzba, kasztanowiec, buk, dąb, osika, - spośród drzew i krzewów szpilkowych: sosna, jodła, świerk, jałowiec pospolity, - półpasożyt: jemioła. Owoce, liście, kwiaty, a nawet i kora, w zależności od rodzaju tych roślin są przedmiotem zbieractwa i przetwórstwa na leki, po części w warunkach domowych oraz zakładach produkujących leki fitoterapeutyczne. Spośród wymienionych drzew i krzewów szczególne znaczenie zdrowotne posiadają: brzozy, lipy, sosny i jemioła. Tekst jest fragmentem referatu pt. "Rola lasów w ochronie zdrowia społecznego" wygłoszonego w Częstochowie, na VI ogólnopolskiej sesji popularnonaukowej "Środowisko a zdrowie - 2000" przez Tadeusza Bujaka z Komisji Ochrony Zdrowia Społecznego, Oddział PAN w Krakowie, Akademia Nauk w Nowym Jorku Tekst ukazał się w miesięczniku LOP "Przyroda Polska" w styczniu 2004 roku

Tadeusz Bujak