ZDROWOTNE ZNACZENIE ZIELENI

(...) W ostatnim czasie w związku ze zdrowotnymi i higienicznymi funkcjami zieleni duży nacisk kładzie się na biochemiczny wpływ wywierany przez zieleń na środowisko. Uwalnia ona ekologicznie aktywne substancje mające silny charakter antymikrobiologiczny.

Chemiczne interakcje pomiędzy organizmami noszą nazwę allelopatii. Termin ten wprowadził do literatury naukowej niemiecki badacz Molisch w 1937 roku, a pochodzi od dwóch greckich słów, które oznaczają szkody wzajemne (Więckowski 1988). Liczne badania przeprowadzone w latach 30. ub. wieku i później, wykazały, że poszczególne gatunki, rosnące w sąsiedztwie, mogą wywierać działanie stymulujące, bądź hamujące na rośliny innego gatunku lub na bakterie i grzyby. Zjawisko to - charakter wydzielin produkowanych przez rośliny żywe lub uwalnianych podczas rozkładu osobników martwych oraz mechanizm ich oddziaływania, nie są jeszcze dokładne poznane. Allelopatia może być nie tylko ujemna, ale i dodatnia. Istnieją dwie główne drogi oddziaływań, a mianowicie: a) wydzieliny gazowe lub płynne nadziemnych części roślin (liście, kwiaty i nasiona) działające bezpośrednio na sąsiednie rośliny, bakterie lub grzyby, b) bądź pośrednio, po przedostaniu się do gleby jako wydzieliny korzeniowe. W 1955 r. Gr�mmer zaproponował 4 określenia dla rozróżnienia inhibitorów stwierdzonych w allelopatii: antybiotyki, marazminy, koliny i fitoncydy. Bliżej zajmiemy się ostatnią grupą inhibitorów, tj. fitoncydami (fitoaloksynami). Mogą one oddziaływać na mikroorganizmy biostatyczne lub bioinhibicyjnie. Te lotne substancje zwane też atmowitaminami, uważane są za substancje ekologicznie aktywne, poprawiające higieniczną jakość powietrza, zanieczyszczonego różnego rodzaju substancjami (pollutantami). Fitoncydy (gr. phytón = roślina + łac. caedo - zabijany) - związki, substancje, ciała lotne wytwarzane przez rośliny żywe w liściach, kwiatach, nasionach i korzeniach. Mają one właściwości bakterio-, grzybo- i pierwotniakobójcze, bądź hamujące ich rozwój. (...) Spośród najbardziej znanych roślin produkujących fitoncydy można wymienić jałowiec, cebulę, czosnek i czarną porzeczkę. Liczne prace wielu autorów wskazują na ich udział w oczyszczaniu powietrza z bakterii, ale także w jonizacji powietrza. Aktywność fitoncydowa zieleni, istotna właściwość higieniczna, uzależniona jest od gatunku rośliny, jej wieku, stadium rozwoju, intensywności fotosyntezy, a także od klimatycznych i glebowych warunków środowiska. Wysoką aktywnością odznaczają się młode i zdrowe liście o intensywnej fotosyntezie. Rośliny uszkodzone (np. przez przycinanie, rąbanie, formowanie, koszenie) wydzielają zwiększone ilości fitoncydów. Fakt ten potwierdziły badania różnych gatunków traw. Spośród drzew wysoką aktywnością fitoncydową odznaczają się: brzoza, topola, dąb, orzech, czeremcha, sosna itp. Aktywność fitoncydowa drzew, choć jest zmienna i uzależniona od warunków życia, w środowisku zanieczyszczonym jest niższa, a w czystym wyższa. Biorąc pod uwagę dynamikę sezonową drzew, to liściaste mają największą aktywność fitoncydową pod koniec okresu wiosennego, iglaste latem, a zimozielone liściaste jesienią. Długa jest lista drzew wykazujących wysoką aktywność fitoncydową, a dla przykładu podano kilkanaście: klon zwyczajny (Acer platanoides), brzoza brodawkowata (Betula pendula), głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha), topola chińska (Populus simonii), dąb błotny (Quercus palustris), lilak zwyczajny (Syringa vulgaris), lipa węgierska (Tilia tomentosa), jodła balsamiczna (Abies balsamea), świerk kłujący (Picea pungens), sosna wejmutka (Pinus strobus), daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii), cis pospolity (Taxus baccata), bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens) i inne. Pavlik (1975) podaje, że 1 ha lasu liściastego produkuje w ciągu lata 2 kg fitoncydów, iglastego (sosnowego) 5 kg, jałowcowego około 30 kg i ta ilość wystarczyłaby na zniszczenie drobnoustrojów w mieście średniej wielkości. 1 m sześcienny powietrza miejskiego zawiera około 500 - 800 bakterii, natomiast w pobliskim lesie jest ich tylko 40-50 (Ben‹at, Supuka 1988). Te znaczące różnice w liczbie bakterii przypisuje się wpływowi fitoncydów i innych różnych lotnych substancji. Sosna, brzoza i jałowiec wytwarzają wokół siebie strefę do 3-5 metrów wolną od bakterii. Przy planowaniu i urządzaniu lasów wypoczynkowych, zieleni miejskiej, osiedlowej i przydomowej, a także w mieszkaniach należy uwzględniać wyniki badań nad fitoncydową aktywnością roślin różnej wielkości. Z przytoczonych danych wynika, jak ogromne znaczenie zdrowotne mają lasy i zadrzewienia, zieleń w miastach, wokół domów oraz rośliny ozdobne w naszych mieszkaniach. Warto uprawiać zatem bogate w fitoncydy rośliny (begonie) lub aromatyczne zioła. Chcąc maksymalnie skorzystać z dobroczynnych oddziaływań fitoncydów, najbardziej wskazane byłyby spacery w lasach i to głównie borach (iglastych), a także po dużych parkach. Takie obszary wyróżniają się korzystnymi warunkami bioklimatycznymi, a przebywanie w nich wpływa bioterapeutycznie. Tekst jest fragmentem referatu, wygłoszonego podczas VI Ogólnopolskiej Sesji Popularnonaukowej "Środowisko a zdrowie - 2000" przez Jana Sicińskiego z Instytutu Ekologii i Ochrony Środowiska z Uniwersytetu Łódzkiego Dobrym odżywianiem można zapobiegać chorobom, poprawiać swoje zdrowie, a nawet przedłużać życie

Jan Syciński