Jaki jest polski system prawny?

Jednym z elementów przygotowań Polski do akcesji z Unią Europejską jest pełna implementacja unijnych przepisów prawnych (acquis communautaire) oraz ulepszenie struktur instytucjonalnych w ramach całej gospodarki żywnościowej.

    W Polsce, urzędowa kontrola żywności prowadzona jest od wielu lat przez inspekcje podległe Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nadzór nad produkcją żywności prowadzony jest zgodnie z zasadą „od pola do stołu” (from stable to table) przez:
• Inspekcję Weterynaryjną
• Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych
• Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (nadzór nad prawidłowym stosowaniem środków ochrony roślin na pierwszym etapie kontroli całego łańcucha żywnościowego.
Nadzór natomiast nad handlem detalicznym żywnością, żywnością specjalnego przeznaczenia (np. żywnością dietetyczną) oraz żywnością dla niemowląt prowadzi Inspekcja Sanitarna podległa Ministrowi Zdrowia, powołana do ochrony zdrowia publicznego.
W zakresie jakości handlowej działa Inspekcja Handlowa podległa Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Najważniejsze akty prawne regulujące w Polsce nadzór nad żywnością to:
• Ustawa z 11 maja 2001 roku o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.
Proszę Państwa – ta ustawa od 2001 roku, kiedy została uchwalona była aż 16 razy zmieniana. Ostatnia zmiana miała miejsce niedawno: podstawowym zadaniem tej ustawy jest wprowadzenie takich rozwiązań, które gwarantowałyby że w Polsce sprzedawana będzie wyłącznie żywność spełniająca wymogi zdrowotne i sanitarne.
Jeden z zapisów ustawy upoważnia ministra zdrowia (z porozumieniu z ministrem rolnictwa) do określenia norm stężeń biologicznych i chemicznych w produktach żywnościowych.
• Ustawa z 24 kwietnia 1997 roku o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej
• Ustawa z 23 sierpnia 2001 roku o środkach żywienia zwierząt
• Ustawa z 21 sierpnia 1997 roku
• Ustawa z 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych

Podstawowym aktem regulującym kwestie bezpieczeństwa żywności w Unii Europejskiej jest Rozporządzenie nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego oraz Rady z 28 stycznia 2002 roku, ustanawiające generalne zasady prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz określające procedury w tym zakresie.

Rozporządzenie ujednolica istniejące wymagania unijne. Jest aktem prawa UE po raz pierwszy definiującym pojęcie żywności i likwidującym tym samym rozbieżności w definicjach stosowanych przez poszczególne kraje członkowskie. Rozporządzenie syntetyzuje następujące zasady prawa żywnościowego:
• zasadę analizy ryzyka,
• zasadę ostrożności,
• zasadę przejrzystości,
• odpowiedzialność w zakresie żywności i pasz,
• zasadę możliwości odszukania.

O tym, jakie są zadania Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności – również w dalszej części spotkania.
Chcę wskazać na zastrzeżenia do Urzędu: powstały Urząd miał umocnić system wsparcia naukowego i technicznego, który nie był już w stanie odpowiadać na wzrastające wymagania wobec niego. W rok po rozszerzeniu Unii w skład kierownictwa Urzędu i licznych jego komisji wchodzi jeden jedyny „przedstawiciel” nowych krajów członkowskich, a udział instytucji i pojedynczych osób z tych krajów w pracach Urzędu jest ograniczony do ciał doradczych i zupełnie przypadkowy. Brak reprezentacji oznacza, że nowe kraje członkowskie są tu jawnie dyskryminowane. Czego efektem może być podłożenie bomby zegarowej pod ich sektor rolnictwa i gospodarki żywnościowej.

Ale powróćmy do
Rozporządzenia nr 178/2002, na podstawie którego został powołany System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Paszach (RASFF – Rapid Alert System for Food and Feed)..

Prawodawstwo polskie również reguluje kwestie bezpieczeństwa żywności. Na podstawie Ustawy z 22 stycznia 2000 roku o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. nr 15, poz. 179) utworzono Krajowy System Informowania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych. System ten obejmuje też środki żywienia zwierząt. Ustawodawca nałożył na jego pracowników obowiązek szybkiego informowania organów administracji państwowej i samorządowej, zainteresowanych instytucji oraz konsumentów o zagrażającej zdrowiu i życiu, żywności dla ludzi i paszach dla zwierząt. Od 2003 roku system ten jest częścią składową RASFF. Powołany został również Krajowy System Monitorowania Wypadków Konsumenckich, gromadzący informacje, w tym dane o stanie zdrowia ludności, umożliwiający zapobieganie powstawania zagrożeń.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i sprawnej kontroli i nadzoru rząd RP przyjął dokument pt. Strategia Bezpieczeństwa Żywności. Koordynację realizacji strategicznych celów w nim określonych powierzono Ministrowi Zdrowia.
Kompleksowa realizacja strategii wymaga porozumienia wszystkich zainteresowanych instytucji.
Przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów powołano Międzyresortowy Zespół do spraw Bezpieczeństwa Żywności. Zespołowi temu przewodniczy Główny Inspektor Sanitarny. Chętnie usłyszelibyśmy – dzisiaj, lub w innym czasie – na jakim etapie prac jest ten Zespół?

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w celu koordynacji działań podległych mu organów urzędowej kontroli żywności powołał Resortowy Zespół do spraw Bezpieczeństwa Żywności. Niestety nie udało nam się zebrać informacji i pracach tego zespołu, być może dzisiaj usłyszymy o jego działaniach?

Proszę Państwa - Polska musi być pewnym i odpowiedzialnym ogniwem w łańcuchu bezpieczeństwa żywności na świecie
I jeśli mówimy dzisiaj o bezpieczeństwie żywności to nie dlatego, że chcemy komukolwiek przyłożyć. Robimy to z głębokiego przeświadczenia, że mamy duże bogactwo - bieda, jakiej doświadczaliśmy jest naszym przekleństwem, ale i szczęściem, sprawiła bowiem, że nasze gleby nie są skażone różnymi odmianami pestycydów, herbicydów itp. – pod tym względem przodujemy w Europie - i musimy o nie dbać.
Polskie płody rolne na starcie procesu przetwórczego należą do najzdrowszych.
W UE mają żywność nie zawsze smaczną i zawierającą wiele syntetycznych substancji – ale ciągle zachowującą zasady bezpieczeństwa zdrowotnego. Tymczasem my posiadamy wspaniały materiał wyjściowy ale następnie potrafimy go zepsuć, i to dosyć skutecznie. Nie zawsze bowiem to co jest smaczne jest jednocześnie zdrowe.

Krytykując, oceniając, zmieniając, musimy pamiętać, aby ocalić to, co mamy dobre. A dobre są nasze wartościowe produkty, spełniające wszystkie wymogi bezpieczeństwa,
rolnictwo ekologiczne, produkty regionalne, nasze sprawdzone receptury.
W rok po poszerzeniu Unii Europejskiej łatwo dostrzec jak pilnej naprawy wymaga zarządzanie systemem ochrony zdrowia konsumentów w Polsce prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nadzorowane przez Ministra Zdrowia.
Jest też jeszcze wiele do zrobienia w zakresie dobrostanu zwierząt i spełnienia wymogów ochrony środowiska w rolnictwie.
Polska musi jak najszybciej zreorganizować służby Inspekcji Weterynaryjnej i Ochrony Środowiska by wypełnić swoje zobowiązania z traktatu akcesyjnego. Bardzo złym sygnałem jest brak egzekucji wymogu uzyskiwania pozwoleń zintegrowanych ochrony środowiska oraz brak pełnego nadzoru w zakresie dobrostanu zwierząt w wielkich fermach hodowli przemysłowej
Organizacje, stowarzyszenia producentów żywności, jak też konsumenckie dostrzegają konieczność konsolidacji i uproszczenia prawa żywnościowego oraz opracowania ustawy „Prawo Żywnościowe”, która na wzór prawa unijnego i wielu krajów członkowskich UE, będzie podstawowym aktem prawnym w kraju w zakresie żywności.
Tak uważa np. Polska Federacja Producentów Żywności. PFPŻ uważa także, że istnieje pilna potrzeba i konieczność ujednolicenia definicji i pojęć stosowanych w polskim ustawodawstwie, szczególnie dotyczącym produkcji żywności. Obecne zróżnicowanie stosowanych definicji oraz wprowadzanie pojęć nie występujących w przepisach UE wynika często z resortowego charakteru ustaw i może być niepotrzebną komplikacją w uzyskaniu zgodności polskiego ustawodawstwa z regulacjami unijnymi. Opracowanie fundamentalnego aktu prawnego powinno doprowadzić do ujednolicenia definicji i pojęć odnoszących się do problematyki żywnościowej.

Dzisiejszej konferencji przyświecają dwa cele:
Wysłuchanie opinii wszystkich zainteresowanych problemem, a następnie wnikliwa analiza, wyciąganie wniosków, stawianie diagnozy.
Powołanie Zespołu ds. Bezpieczeństwa Żywności.
Zespół powstaje z inicjatywy Klubu Parlamentarnego PSL, który będzie go wspierał i będzie mu patronował.
Jakie będzie jego zadanie? Bardzo trudne – przygotowanie projektu ustawy „Prawo żywnościowe” oraz projektu powołania jednolitej i kompleksowej „Inspekcji Żywności”. Zespół to będzie pierwszy krok, planujemy tez inne działania...
Proces dostosowywania polskiego ustawodawstwa żywnościowego do wymogów Unii Europejskiej spowodował, że jest ono nieprzejrzyste i wymaga m.in. ujednolicenia definicji oraz pojęć z zakresu sektora żywnościowego. Istnieje też pilna potrzeba prowadzenia planowej kontroli obszarów związanych z tym sektorem, zmiany wymaga system urzędowej kontroli żywności.
Zapraszamy Państwa do pracy w tym Zespole.

Walentyna Rakiel-Czarnecka