|
Co to jest zdrowy styl życia
,,Człowiek zdrowy czuje się mocny, pełen życia i siły. Smakuje mu jedzenie i picie, znosi wiatr i niepogodę, praca nie jest dla niego ciężarem i jest mu po prostu dobrze” - Katechizm zdrowia Bernarda Christopha Fausta 1974
,,Człowiek zdrowy czuje się mocny, pełen życia i siły. Smakuje mu jedzenie i picie, znosi wiatr i niepogodę, praca nie jest dla niego ciężarem i jest mu po prostu dobrze” - Katechizm zdrowia Bernarda Christopha Fausta 1974
Zdrowy styl życia staje się bardzo popularny – gwiazdy zatrudniają osobistych doradców żywieniowych, trenerów, coraz więcej mówią o dietach i ćwiczeniach. Firmy oferują usługi dostarczania "zdrowej żywności" (warto pamiętać, że ta nazwa jest chwytem marketingowym, wykorzystywanym ponad miarę), zaś żywność opatrzona tą etykietką (czytajmy je uważnie!) cieszy się rosnącym popytem. Artykuły w prasie, programy telewizyjne i radiowe, edukacja zdrowotna - to wszystko sprawia, że coraz więcej osób wie, że zdrowy tryb życia przekłada się na to, co jemy, czy się ruszamy, czy umiemy radzić sobie ze stresem, jak funkcjonujemy w ciągu dnia. Dietetycy, doradcy i promotorzy zdrowia zapewniają: Żyjąc zdrowo będziesz tryskać energią i zdrowiem, twój umysł będzie świeży a w przyszłość będziesz patrzył z optymizmem….
Tylko czy wiedza ta przekłada się na to, jak żyjemy? Niestety wiedzieć nie oznacza wcale, że będziemy postępować zgodnie z wiedzą. Z badań wynika, że jest wiele do zrobienia, szczególnie dotyczy to młodych ludzi.
Z badań przeprowadzonych od 1990 r. przez prof. dr hab. med. Barbarę Woynarowską i dr n. med. Joannę Mazur na temat stanu zdrowia młodzieży szkolnej w Polsce (opisanych w publikacji Katedry Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego pt. „Zachowania zdrowotne i samoocena zdrowia” – cykl „Zdrowie Młodzieży Szkolnej w Polsce” – Warszawa 1999), jasno wynika, że istnieje wiele niedostatków w zakresie podstawowych zachowań zdrowotnych młodzieży znajdującej się w okresie dojrzewania.
Stwierdzono m. in., że 30-40 proc. badanej młodzieży wykazuje małą aktywność ruchową w czasie wolnym, za to długo ogląda telewizję, pije za mało mleka (ok. 41 proc. ma niedobory), spożywa zbyt mało warzyw i pieczywa (55 -70 proc. badanych).
Z kolei u 40-50 proc. badanej populacji młodzieży wykazano nadmierne spożycie słodkich produktów, a u 30 proc. – potraw typu „fast food”, przy czym 37 proc. młodzieży charakteryzował niedostatek higieny jamy ustnej. Dane zebrane w trakcie powyższych badań świadczą również o tym, że u ok. 20-40 proc. młodzieży w okresie dojrzewania występują również inne zachowania niosące ryzyko dla zdrowia takie jak używanie substancji psychoaktywnych – w tym tytoniu i alkoholu – oraz zbyt wczesna inicjacja seksualna. Stwierdzono ponadto, że powyższe nieprawidłowości są częstsze u chłopców niż u dziewcząt, a u obu płci nasilają się z wiekiem oraz występują częściej u młodzieży żyjącej w miastach niż na wsi. Reasumując – dane te wskazują na potrzebę prowadzenia działań w kierunku zmiany zachowań zdrowotnych młodzieży.
Młodzi zbyt mało wiedzą, jak funkcjonuje ich organizm, a nawet jeśli taką wiedzę mają, nie stosują tej "instrukcji obsługi".
Młody człowiek żyje w przekonaniu, że tak jak się czuje dzisiaj, będzie czuł się do końca swojego życia. A ponieważ podejmowanie ryzyka leży w naturze młodego człowieka – eksperymentuje, sprawdza swoje możliwości, aby poznać reguły rządzące życiem oraz nauczyć się podejmowania decyzji. Ponieważ skutki ryzykownych zachowań ujawniają się po latach - ludzie młodzi nie zauważają bezpośredniego związku między zachowaniem a zdrowiem.
Na szczęście dzieci i młodzież są grupą podatną na edukację zdrowotną i programy profilaktyczne, które umożliwią im lepsze, zdrowsze życie w przyszłości. Dlatego też już od najwcześniejszych lat trzeba uświadamiać dzieci, że styl życia w dużym stopniu wpływa na zdrowie. To, co młody człowiek wniesie w dorosłe życia, jest niezmiernie ważne dla niego i następnych pokoleń.
Wagę problemu docenia Komisja Europejska i Rada Europy, która podjęła decyzję promowania wśród państw członkowskich zdrowego stylu życia. W zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej społeczeństw członkowskich wskazuje na konieczność podejmowania działań długofalowych i konsekwentnych.
W odpowiedzi na te działania rząd RP w dniu 14 marca 2006 r. za priorytetowe działania uznał prowadzenie edukacji prozdrowotnej uczniów w szkołach i ich rodziców.
Należy mieć świadomość, że kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych jest procesem długotrwałym, wymagającym systematycznej i wielokierunkowej edukacji oraz promowania zdrowego stylu życia w środowisku szkolnym.
Zdrowym być
Wyraz „zdrowie” pojawia się w życiu codziennym bardzo często. Wielu z nas uznaje je za jedną z podstawowych wartości i warunek udanego życia. Istnieje wiele definicji zdrowia, w tym profesjonalne i potoczne Najczęściej cytowana jest definicja zawarta w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), przyjętej w 1946 r.: „Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, społecznego, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania (ułomności)”. Z definicji WHO wynika, że zdrowie to jest taki stan samopoczucia, w którym budowa i czynność wszystkich tkanek i narządów są nie tylko prawidłowe, ale zapewniają również wewnętrzną równowagę i zdolność przystosowania do otaczających warunków – również społecznych.
Z uwagi na fakt, że jak dotąd nie udało się stworzyć uniwersalnej definicji zdrowia – uznano, że trzeba brać pod uwagę cel, któremu ma służyć. Istnieje zgodność, że zdrowie jest:
- odrębną kategorią niż choroba,
- kategorią pozytywną, oznacza dobrostan, pełnię możliwości, sprzyja jakości życia i życiu twórczemu,
- pojęciem wielowymiarowym.
Zdrowie pozytywne, inaczej nazywane funkcjonalnym, można mierzyć na trzy sposoby:
- działaniem – w jaki sposób nasz organizm funkcjonuje fizycznie i psychicznie (np. umiejętność radzenia sobie z wymogami życia lub pozytywne nastawienie wobec innych ludzi)
- brakiem oznak złego zdrowia – objawów choroby
- długowiecznością – długością zdrowego życia i długością zachowania aktywności fizycznej.
Zdrowie to nie tylko brak cierpienia i bólu fizycznego, ale rzeczywisty stan naszego ciała i umysłu, w którym możemy bez przeszkód cieszyć się i korzystać z życia. W osiągnięciu doskonałego zdrowia może pomóc nam zdrowy styl życia (piszemy o nim poniżej).
Wg. Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie w okresie młodzieńczym to „dobrostan i możliwość pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego w wymiarach: somatycznym, psychicznym, społecznym i duchowym, czemu sprzyja bycie wrażliwym na bodźce sensoryczne, stany emocjonalne swoje i innych osób. Jednocześnie z uwagi na tę wrażliwość młodzież staje się szczególnie podatna na działania szeregu czynników ryzyka”.
We wszystkich społeczeństwach zdrowie traktuje się jako kategorią pozytywną, dobro, stan pożądany i ceniony. Jednak mimo tego, że zdrowie zajmuje wysokie miejsce w hierarchii wartości, nie zawsze jednak jest wartością realizowaną w życiu. Oznacza to, że znaczny odsetek ludzi nie dba wystarczająco o swoje zdrowie.
Tymczasem nad utrzymaniem dobrego stanu zdrowia trzeba pracować przez cały czas, gdyż od naszej postawy w dużym stopniu zależy czy i jak długo zachowamy zdrowie.
Jak obliczył wybitny lekarz kanadyjski Marc Lalonde (1974) - długość i jakość życia człowieka zależą od 4 czynników. Są to: 1. Styl życia (ok. 50-52 proc.) – zbiór decyzji (działań) jednostki, które wpływają na jego zdrowie i które jednostka może w mniejszym lub większym stopniu kontrolować.
2. Środowisko (ok. 20 proc.) – wszystkie elementy zewnętrzne w stosunku do ciała ludzkiego, na które jednostka nie ma wpływu lub ma ograniczony.
3. Biologia człowieka (ok. 20 proc.) – wszystkie cechy związane z biologią organizmu ludzkiego, w tym czynniki genetyczne, płeć, wiek.
4. Organizacja opieki medycznej (10-15 proc.) – dostępność, jakość, organizacja, rodzaj, zasoby opieki medycznej.
Ponieważ od nas samych zależy bardzo wiele – powinniśmy w pełni wykorzystać szanse, jaką daje zdrowy styl życia.
Definicje zdrowego stylu życia
Definicji stylu życia podobnie jak i definicji zdrowia jest wiele. Najprościej rzecz ujmując styl życia są to ramy dla różnego rodzaju zachowań. Na styl życia jednostki składają się standardowe reakcje i wzory zachowań (działania, czynności, praktyki), ukształtowane w procesie socjalizacji (interakcji z rodzicami, rówieśnikami, pod wpływem nauki w szkole, mediów). Wybór określonego wzoru zależy od cech poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynników w otaczającym świecie.
Dlaczego się zmieniamy?
Styl życia człowieka, w tym jego zachowania zdrowotne, zmieniają się w okresie całego życia. Na ów styl mają wpływa różnorodne czynniki, w tym: właściwości jednostki (wiek, płeć, cechy osobowości, stan zdrowia, pełnione funkcje, role społeczne) oraz różnorodne czynniki środowiskowe.
Najważniejszy okres dla kształtowania zachowań zdrowotnych to dzieciństwo i młodość. Kształtują się one w procesie socjalizacji, pod wpływem różnorodnych czynników i wzorców osobowych w domu, przedszkolu, szkole, grupie rówieśniczej, społeczności lokalnej, mediach, reklamach itd. Szczególne znaczenie ma tu modelowanie zachowań przez osoby znaczące dla dziecka i młodego człowieka. Krytyczny dla kształtowania zachowań zdrowotnych jest okres dorastania, w którym utrwalają się nabyte wcześniej zachowania prozdrowotne, a równocześnie pojawia się wiele zachowań ryzykownych, często kumulujących się. Niektóre z nich po fazie eksperymentowania zanikają, ale u części młodych ludzi utrwalają się. Zmiany, które dokonują się w okresie dojrzewania, decydują o tym, czy młodzi ludzie wnoszą w swe dorosłe życie zasoby, czy czynniki ryzyka dla zdrowia własnego i innych ludzi. Edukacja zdrowotna w dzieciństwie i młodości powinna wspierać proces kształtowania się zachowań prozdrowotnych i przeciwdziałać zachowaniom ryzykownym.
Dr n. med. Danuta Ponczek i Iwona Olszowy w artykule pt. "Styl życia młodzieży i jego wpływ na zdrowie" w części "podsumowanie i wnioski" zwracają uwagę: "1. Okres dorastania jest niezwykle trudny dla młodzieży i dlatego potrzebuje ona wsparcia dorosłych - rodziców, nauczycieli, pielęgniarek szkolnych. 2. Należy zwrócić szczególną uwagę na edukację zdrowotną młodych osób w celu kształtowania u nich postaw prozdrowotnych. 3. Zdrowy styl życia wypracowany wśród młodzieży przełoży się na zdrowie późniejszych dorosłych i ich dzieci".
Propagowanie zdrowego stylu życia nieodłącznie wiąże się z wychowaniem zdrowotnym. Według M. Demela, "wychowanie zdrowotne jest integralną składową kształtowania pełnej osobowości. Polega na wytwarzaniu sprawności, umiejętności bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną, doskonaleniem zdrowia, na kształtowaniu motywacji, postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie, pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia poprzez spontaniczne i systematyczne wzbogacanie wiedzy o swoim organizmie, jego rozwoju, prawach rządzących zdrowiem publicznym. Równie cenne jest rozwijanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i cudze, uwrażliwianie na potrzeby zdrowotne innych. Celem edukacji zdrowotnej, której ostatecznym efektem będzie prowadzenie zdrowego stylu życia, jest budowanie zdolności wychowanków (dzieci, młodzieży, dorosłych) do działania dla zdrowego życia i środowiska -kompetencji działania, wezwanie do poszukiwań, zdobywanie doświadczeń celem budzenia świadomości zdrowia i środowiska, poszukiwanie młodego pokolenia dla zmiany - wyeliminowania poczucia bezsilności wobec postępującej degradacji środowiska, gwałtownego rozwoju technicznego deprymującego człowieka, stosowania i używania coraz to godniejszych i silniejszych używek, prowadzenia nieaktywnego życia i czasu wolnego. We współtworzeniu warunków zdrowszego, lepszego życia należy podejmować wysiłki nie tylko jednostkowe i grupowe, ale też wysiłki w obszarze działań polityki społecznej, zdrowotnej, mass mediów, które promując zdrowy styl życia i wspierając finansowo, pomagają zachować najcenniejszy skarb –zdrowie”.
Kilka dobrych rad
Szukając drogowskazów na drodze do zdrowia warto sięgnąć po "Zasady zdrowego stylu życia". Oto one:
Przestrzegaj zasad higieny osobistej.
Podtrzymuj wysoki poziomu wszechstronnej aktywności ruchowej. Prawidłowo się odżywiaj.
Hartuj organizm.
Utrzymuj siły obronne organizmu w stałej gotowości.
Rozwijaj umiejętności walki ze stresem.
Kształtuj i umacniaj aktywną postawę, zapewniającą radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych.
Wyeliminuj nałogi.
Bądź życzliwy dla innych (uśmiechaj się).
Warto także poznać i stosować "Dekalog zdrowego stylu życia" autorstwa Zbigniewa Cendrowskiego. Dekalog ten został nagrodzony drugą nagrodą na I Międzynarodowym Kongresie Filozofii Uniwersalistycznej ,który odbył się w Warszawie w dniach 15-20 sierpień 1993 r.
Wg Z., Cendrowskiego w utrzymaniu zdrowia ważne jest:
1. Wiedza o sobie samym.
2. Utrzymanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości.
3. Nie nadużywanie leków.
4. Utrzymanie wszechstronnej aktywności fizyczne.
5. Prawidłowe odżywianie się.
6. Hartowanie się.
7. Rozwijanie umiejętności walki ze stresem.
8. Wyeliminowanie nałogów.
9. Życzliwość dla innych.
10. Zachowanie postawy copingowej (coping – dawanie sobie rady).
Oracowanie: Walentyna Rakiel-Czarnecka
Źródła:
Danuta Ponczek, Iwona Olszowy „Styl życia i jego wpływ na zdrowie”
Barbara Woynarowska ,,Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki.” PWN, W- wa 2007
Krzysztof Zajączkowski ,,Profilaktyka w szkole” Rubikon, Kraków 2004
Biernat J. Żywienie, żywność a zdrowie, Wrocław 2001
Campbell B., Ekologia człowieka, Warszawa 1995
Demel M., Pedagogika zdrowia (W) Pedagogika ogólna i subdyscypliny, red- L.Turos, Warszawa 1999
Demel M., O wychowaniu zdrowotnym. Warszawa 1968
Heszen - Niejodek I, Psychologia zdrowia (W) Psychologia. Podręcznik akademicki, red. J. Strelau, Gdańsk 2000
Janicki K. (red.). Domowy poradnik medyczny. Warszawa 2001
Słońska Z., Misiura M., Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów. Warszawa 1993
Strelau J., red.. Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańsk 2000
Tombak M., Jak żyć długo i zdrowo. Łódź 1999
Zalewska - Meller A.A., Edukacja zdrowotna - nowa jakość w życiu człowieka (W) "Edukacja" nr 4/2001
|